Της Λίνας Παναγιώτου ⃰
Mε την απόπειρα πραξικοπήματος του στρατηγού Φράνκο, πρώτα στα ισπανικά οχυρά της Β. Αφρικής την 17η Ιούλη του ’36 και την επόμενη μέρα στις πόλεις της Ισπανίας, ο λαός οργανώθηκε στα δύο μεγάλα συνδικάτα και επιτέθηκε ενάντια στους φασίστες.
Η Βαρκελώνη βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων για τους αναρχικούς. Τα άλλα δύο ισχυρά προπύργια της CNT, η Ανδαλουσία και Σαραγόσα, είχαν πέσει στα χέρια των στασιαστών. Η πρωτεύουσα της Καταλονίας σώθηκε από την συντονισμένη απάντηση των ομάδων άμυνας της CNT , ενώ οι αναρχικοί που πλειοψηφούσαν στην εργατική τάξη της πόλης, έλεγξαν από την αρχή όλη την κοινωνική ζωή. Τα κομβικά κτίρια και οι συγκοινωνίες καταλήφθηκαν, κηρύχτηκε γενική απεργία και τα πολυάριθμα οδοφράγματα σ’ όλες τις συνοικίες της πόλης τέθηκαν υπό τον έλεγχο της συνομοσπονδίας.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα συγκλήθηκε στις 20 Ιούλη η ολομέλεια των συνδικάτων της Βαρκελώνης για να αποφασιστεί η τακτική που θα έπρεπε να ακολουθηθεί.
Ήδη, ο πρόεδρος της αυτόνομης καταλανικής κυβέρνησης Λιουίς Κομπάνυς είχε καλέσει μία αντιπροσωπία της cnt και είχε υποβάλλει στη διάθεσή της την παραίτησή του.
Η ολομέλεια βρέθηκε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι και έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα σε δύο προοπτικές. Η πρώτη να κηρυχθεί αντιεξουσιαστικός κομμουνισμός στην Καταλονία με τη διάλυση των κομμάτων και των άλλων συνδικαλιστικών παρατάξεων και την καθαίρεση της κυβέρνησης, στο πνεύμα του συνεδρίου της Σαραγόσα. Η δεύτερη ήταν αυτή της συνεργασίας με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις στο πλαίσιο του αντιφασιστικού αγώνα, προοπτική που ιεραρχούσε στους στόχους της cnt, δίνοντας προτεραιότητα στη κατατρόπωση του φασισμού σε εθνικό επίπεδο.
Πολλές παράμετροι βασίστηκαν στη λήψη της απόφασης. Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Σαραγόσα, η παραδοσιακή αντιπολιτική στάση του ισπανικού ελευθεριακού κινήματος, και η κυριαρχία των αναρχικών στη Βαρκελώνη μπήκαν στη ζυγαριά με τη συνολική κατάσταση στο μέτωπο του εμφυλίου και τη γενική αναλογία των δυνάμεων στην Ισπανία, τις αναμενόμενες αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και την απροθυμία να ξεκινήσει μια ριζική αντιπαράθεση με τις δυνάμεις του Λαϊκού Μετώπου.
Η πλειοψηφία τάχθηκε υπέρ της συνεργασίας των αντιφασιστικών δυνάμεων και έτσι ιδρύθηκε η επιτροπή αντιφασιστικών πολιτοφυλακών Καταλονίας, με πρωτοβουλία της CNT. Πληθώρα γεγονότων και διαφωνιών εξελίχθηκαν έκτοτε στους κόλπους του αντιεξουσιαστικού κινήματος σε συνθήκες άγριου ‘εμφυλίου’ και σε προσπάθειες να κρατηθεί η κοινωνική επανάσταση. Για να κατανοήσουμε τη σημασία αυτής της κοινωνικής επανάστασης είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε στο παρελθόν, να δούμε τις απαρχές της διάδοσης των ανατρεπτικών ιδεών και τις πρακτικές που χρησιμοποίησαν οι ισπανοί εργάτες και αγρότες.
Στις αρχές του 1930 ο μισός πληθυσμός ήταν αναλφάβητος [12 εκατομμύρια], 8 .000.000 ήταν φτωχοί, 2.000.000 ακτήμονες, ενώ 20.000 κατείχαν πάνω από το μισό έδαφος της Ισπανίας. Ο μέσος μισθός κυμαινόταν από 1-3 πεσέτες την ημέρα , ενώ 1 κιλό ψωμί κόστιζε 1 πεσέτα. Υπήρχαν 20.000 μοναχοί, 31.000 ιερείς, 60.000 καλόγριες, 5.000 μοναστήρια, 15.000 αξιωματικοί και 800 στρατηγοί.[ Μαντλαίν Σαράλ από την ταινία πεθαίνοντας στη Μαδρίτη του Ρόσσιφ] Στην ημιφεουδαρχική Ισπανία η μεγάλη ιδιοκτησία (πάνω από 100 εκτάρια) κατείχε το 43,72% του εδάφους με 9.807.956 εκτάρια, η μέση ιδιοκτησία (από 10-100 εκτάρια) κατείχε το 20,36%, η μικρή ιδιοκτησία (με λιγότερο από 10 εκτάρια) το 35,72%. Οι ιδιωτικές εκτάσεις για κυνήγι 38 μεγάλων φεουδαρχών καταλαμβάνουν περισσότερο από μισό εκατομμύριο εκτάρια. Έναντι 200.000 πλούσιων γαιοκτημόνων υπάρχουν 3.000.000 μικρών και μεσαίων ιδιοκτητών και 2.000.000 ακτημόνων γης. Ολόκληρο το 1934 μόνο 12.260 χωρικοί απέκτησαν γη , συνολικά 116.857 εκτάρια.
Η αγροτική μεταρρύθμιση το 1931 δεν έθιξε τις οικονομικές και πολιτικές θέσεις των γαιοκτημόνων και τους έδωσε την δυνατότητα να σαμποτάρουν τα μέτρα που είχε υιοθετήσει η κυβέρνηση. [Άρθουρ Λόντον, Ισπανία]. Από το 1874 έως το 1931 τα πλούτη της εκκλησίας αυξάνουν ενώ λιγόστευε η επιρροή της στους φτωχούς. Η πολιτική της εκκλησίας ήταν να κερδίζει με το μέρος της τους πλούσιους και ισχυρούς με το χρήμα. Η βασική της επιρροή εκδηλωνόταν στον τομέα της εκπαίδευσης. Η θρησκεία και η κατήχηση ήταν υποχρεωτικές και οι εφημέριοι είχαν το δικαίωμα να ασκούν έλεγχο σε αυτές. Οι γονείς στα δημόσια σχολεία συχνά παραπονούνταν ότι οι μαθητές αφιέρωναν το μισό χρόνο σε προσευχές και την εκμάθηση της ιεράς ιστορίας παρά στο να μαθαίνουν ανάγνωση και γραφή. [Μπρέναν]
Οι χωρικοί δε θα πάψουν ποτέ να επικρίνουν την εκκλησία ότι υποστήριζε πάντα τους αφέντες, ότι επιδοκίμαζε τα άγρια κατασταλτικά μέτρα που ακολούθησαν την εξέγερση των Αστουριών, ότι επιδοκίμαζε το ρήμαγμα της Καταλονίας , ότι δίδασκε πάντα στους φτωχούς την υποταγή στην αδικία, ενώ τώρα κήρυσσε τον ιερό πόλεμο εναντίον τους.
Όλοι οι ισπανοί θα την κατηγορούν ότι κατέδωσε στους φασίστες , στις περιοχές που κατακτήθηκαν από αυτούς , τα ονόματα των ‘κακώς σκεπτόμενων’, παρόλο που ήξερε ότι θα τους έστελναν στο εκτελεστικό απόσπασμα. [Αντρέ Μαλρώ, η ελπίδα]
Η Ισπανία ήταν καθυστερημένη χώρα, οι κυβερνήσεις ανίσχυρες, μεγάλο το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων, ο αγροτικός πληθυσμός ζούσε στα όρια της λιμοκτονίας και είχαν έντονο μίσος ενάντια στους γαιοκτήμονες και την εκκλησία.
Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες το αναρχικό κίνημα έδρασε μέσα από μια παράδοση ήδη από τα χρόνια της 1ης Διεθνούς ένωσης των εργαζομένων. Η υποδομή του ισπανικού αναρχισμού βασίζεται στη αγροτική κολεκτιβιστική παράδοση της χώρας.
Οι ιστορικοί Κόστα και Ρεπαρέζ περιγράφουν την προέλευση πολύ μεγάλου αριθμού Ιβηρικών κολεκτίβων. Μια μορφή αγροτικού- αντιεξουσιαστικού κομμουνισμού υπήρχε στην ιβηρική χερσόνησο πριν την εισβολή των Ρωμαίων. Πέντε αιώνες καταπίεσης από τους καθολικούς βασιλιάδες , το κράτος και την εκκλησία δεν μπόρεσαν να καταστρέψουν την αυθόρμητη τάση για την ίδρυση αντιεξουσιαστικών κομμουνιστικών κολεκτίβων.[Campo libre αναρχικό περιοδικό του ’36, αναφέρεται από τον Μίντς]. Πολλές πηγές αναφέρουν ότι οι αρχές της συλλογικής κατοχής της γης αναπτύχθηκαν όπου η καλλιέργεια απαιτούσε συλλογική προσπάθεια και παραχώρηση γης σε κοινότητες απελευθερωμένων δούλων, για τον αποικισμό ορισμένων περιοχών. Τον 18ο αιώνα υπήρχαν στη Β. Ισπανία πολλά χωριά, τα οποία είχαν στη κατοχή τους τη γύρω γη και οι χωρικοί την μοίραζαν περιοδικά μεταξύ τους. Στα Πυρηναία υπήρχαν κοινότητες βοσκών με κοινά βοσκοτόπια. Όμως η δύναμη του ισπανικού κολεκτιβισμού ήταν η τάση του λαού για κολεκτιβιστικούς η συνεταιριστικούς τρόπους και σε άλλους τομείς της καθημερινής ζωής. Ο Μπρέναν αναφέρει ότι οι αγροτικές κοινότητες ανέπτυξαν αυθόρμητα ένα εκτεταμένο σύστημα δημοτικών υπηρεσιών, σε σημείο να πλησιάζουν ένα προχωρημένο στάδιο κομμουνισμού. Υπήρχαν δημοτικοί συνεταιρισμοί για τις ανάγκες των κατοίκων, σωματεία προέβλεπαν ασφάλεια για τα γεράματα και τις ασθένειες των μελών τους. Επίσης κοινότητες ψαράδων ήταν κολεκτιβοποιημένες από τον 16ο αιώνα, ενώ είχαν ενωθεί και πρωτόγονες βιομηχανικές επιχειρήσεις, όπως η κατασκευή διχτυών. Περιγραφές του Ντέϊβις που έγιναν λίγο πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου, αναφέρουν τη περίπτωση του Πόρτ ντε λα Σέλβα. Το χωριό διευθυνόταν από ένα συνεταιρισμό ψαράδων. Τα δίχτυα, οι βάρκες, το εργοστάσιο επεξεργασίας, οι αποθήκες, τα μαγαζιά, τα φορτηγά για τις μεταφορές, οι ελαιώνες, τα εργοστάσια επεξεργασίας λαδιού, το καφενείο, το θέατρο και οι αίθουσες για τις συνελεύσεις ήταν ιδιοκτησία του συνεταιρισμού. Είχαν υιοθετήσει το posito δηλαδή πιστωτικό κεφάλαιο για κάθε χωριό της Ισπανίας, ασφάλεια θανάτου, ατυχημάτων και απώλειας βαρκών. Ο συνεταιρισμός είχε νομισματοκοπείο. Το παράδειγμα του Πορτ ντε λα Σέλβα είναι μια από τις πιο παλιές κοινότητες της Καταλονίας που υπήρχαν από πολύ παλιές εποχές. Με το πέρασμα του χρόνου και άλλες δυνάμεις είχαν μπει σε κίνηση και πολλές κοινότητες έχασαν το δημοκρατικό τους χαρακτήρα με την επέμβαση βασιλιάδων, ευγενών και των πλούσιων έμπορων. Έγιναν όργανα καταστολής και κρατικής εξουσίας.
Μετά το 1868 η αναρχική σκέψη άρχισε να επηρεάζει τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Οι εργάτες οργανώθηκαν σε τοπικές ομοσπονδίες ή συνδικάτα. H επαναστατική περίοδος του 1918 αναδεικνύει τη μορφή και τον ρόλο τους. Η τεράστια πλειοψηφία των εργατών γης, της νότιας και ανατολικής Ισπανίας, μαζί με τους εργάτες και τεχνίτες των μικρών τοπικών βιομηχανιών οργανώθηκαν σε ένα συνδικάτο. Ήταν η αρχή μιας αγροτικής ομοσπονδίας που θα κάλυπτε όλη την Ισπανία. Πιο γνωστά είναι τα αγροτικά κινήματα που προηγήθηκαν του εμφυλίου του ΄36. Ο Μίντς αναφέρει αποτυχημένες αγροτικές εξεγέρσεις για την εγκαθίδρυση του αντιεξουσιαστικού κομμουνισμού σε 43 χωριά της Γρανάδα, Μάλαγα, Αλμερίας και Χαέν. Σε κάποια χωριά του Λεβάντε στα τέλη του ’32 κήρυξαν τον αντιεξουσιαστικό κομμουνισμό, έκαψαν τα αρχεία, κήρυξαν τη κατάργηση του χρήματος, της ατομικής ιδιοκτησίας και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.[Μιντς]
⃰ μέλος της Ελευθεριακής Συνδικαλιστικής Ένωσης
υ.γ. η παρούσα δημοσίευση αποτελεί μέρος της ανακοίνωσης «Εργατική και Αγροτική Αυτό-διεύθυνση στην Ισπανική Επανάσταση: Ο αντιεξουσιαστικός κολλεκτιβισμός» στη διημερίδα: Λαϊκές Εξουσίες και Δομές Αυτο-οργάνωσης: η έμπρακτη διεκδίκηση μιας άλλης κοινωνίας. Τα ιστορικά παραδείγματα, που πραγματοποιήθηκε στη Λιβαδειά στις 18- 20/3/2016
Ομάδα Μελέτης Σύγχρονης Ιστορίας 